Digwyddiad ar-lein a gynhelir ar y cyd gan Gymuned Ymarfer Gwyddor Ymddygiad Cymru a Chymuned Ymarfer Ymchwil a Gwerthuso Iechyd Cyhoeddus Cymru 

7 Mawrth 2024

Ymunodd dros 100 o gydweithwyr â’n digwyddiad ar-lein ar 7 Mawrth 2024 a oedd yn cynnwys y cyflwyniadau canlynol: 


Roedd y digwyddiad hefyd yn cynnwys lansio dau offeryn ymarferol newydd a ddatblygwyd gan yr Uned Gwyddor Ymddygiad: 

Offeryn 5:  Nodi a Chymhwyso Technegau Newid Ymddygiad

Offeryn 6: Mae Gwerthuso Ymyraethau Newid Ymddygiad

Isod mae’r ymatebion ysgrifenedig i’r cwestiynau a ofynnwyd i’r Athro Katherine Brown ac Dr Tim Chadborn yn ystod y digwyddiad. Mae rhai o’r adnoddau sy’n gysylltiedig â’r Holi ac Ateb hwn ar gael yn Saesneg yn unig. Ymddiheurwn am yr anghyfleustra hwn.  

Holi ac Ateb gyad’r Athro Katherine Brown ac Dr Tim Chadborn

Sut ydych chi’n gwybod bod yr ymyriad wedi gweithio drwy’r mecanwaith yr oeddech yn disgwyl iddo weithio? 

Mae deall a yw ymyriad yn gweithio yn ôl y disgwyl yn dibynnu ar ddull strwythuredig. Trwy ddefnyddio’r Theori Newid neu fodel rhesymeg sy’n cael ei lywio gan ddamcaniaeth gwyddor ymddygiad, gallwn amlinellu’r mecanweithiau gweithredu disgwyliedig a’u heffeithiau. Mae hyn yn helpu i flaenoriaethu cwestiynau gwerthuso a llunio’r dull gwerthuso.  

Ar gyfer ymyriadau symlach, gallai dull arbrofol fod yn ddigon, gyda chynllun ffactoraidd o bosibl. Fodd bynnag, ar gyfer ymyriadau mwy cymhleth, byddai gwerthusiad effaith seiliedig ar theori yn fwy priodol. Mae’r dull hwn wedi’i deilwra’n sicrhau ein bod yn nodi naws effeithiolrwydd yr ymyriad yn gywir. 

Sut ydych chi’n gwybod pa ran o’r ymyriad oedd yn gweithio os oes sawl cydran?  

Mae penderfynu pa ran o ymyriad a oedd yn gweithio mewn system gymhleth yn un o’n heriau mwyaf. Gall dadansoddi’r ymyriad ac ynysu cydrannau penodol (megis Technegau Newid Ymddygiad a’r Mecanweithiau Gweithredu cysylltiedig) ein helpu i ddeall pob un yn fwy manwl. Gall bod yn glir ynghylch y cydrannau ar ddechrau’r cam datblygu ymyriad a chynllunio gwerthuso ein helpu i wneud hyn yn fwy effeithiol. 

Gallwch hefyd ystyried cyfuno tystiolaeth o wahanol fathau o werthusiadau i helpu i ddeall effeithiau tebygol y cydrannau newid ymddygiad neu eu cyfuniad. Mae hyn yn golygu edrych ar y canlyniadau ymddygiad, ond hefyd elfennau gweithredol yr ymyriad: y cynnwys (y cydrannau lleiaf adnabyddadwy a all o bosibl newid ymddygiad), sut y darparwyd yr ymyriad newid ymddygiad ac ym mha gyd-destun.  

Mae hyn fel arfer yn her wrth werthuso ymyriad newid ymddygiad cymhleth, gan fod llawer o gydrannau newid ymddygiad yn digwydd gyda’i gilydd, yn rhyngweithio â’i gilydd i leihau neu i ehangu effeithiolrwydd, bydd yr effeithiolrwydd hefyd yn dibynnu ar sut y cânt eu darparu a bydd hyn yn amrywio ar draws gwahanol boblogaeth a lleoliad.   

Gyda chynifer o elfennau y gellir eu gwerthuso, sut mae canolbwyntio eich nodau a chwestiynau gwerthuso i lawr i rywbeth y gellir ei wneud o fewn yr amser a’r adnoddau sydd ar gael tra’n rheoli disgwyliadau? 

Gall cyfyngu ar nodau a chwestiynau gwerthuso ymhlith gwahanol elfennau fod yn heriol. Gan siarad yn ymarferol ar PHIRST (Tîm Astudiaethau Ymatebol i Ymyriad Iechyd y Cyhoedd), mae dull ailadroddus yn allweddol. Rydym yn dechrau drwy adeiladu model rhesymeg o’r ymyriad, gan amlinellu ei gydrannau a’r canlyniadau disgwyliedig. Trwy gylchoedd ailadroddus o ddrafftio a mireinio cwestiynau ymchwil, sy’n cynnwys rhanddeiliaid amrywiol megis partneriaid lleol a’r cyhoedd, rydym yn raddol yn mireinio nodau gwerthuso dichonadwy a pherthnasol. 

Mae’r broses ailadroddus hon yn caniatáu hyblygrwydd ac ymatebolrwydd i fewnwelediadau a chyfyngiadau sy’n dod i’r amlwg. Drwy ymgysylltu â rhanddeiliaid drwy gydol y broses, rydym yn sicrhau aliniad â’u blaenoriaethau a’u safbwyntiau, ac felly’n rheoli disgwyliadau’n effeithiol. Yn y pen draw, mae’r dull cydweithredol hwn yn ein galluogi i ganolbwyntio ymdrechion gwerthuso ar agweddau sydd fwyaf ymarferol ac ystyrlon o fewn yr amser a’r adnoddau sydd ar gael. 

Yn allweddol i unrhyw werthuso, mae cwestiwn gwerthuso wedi’i ddiffinio’n dda. Mae’n fuddiol eu gwneud mor benodol â phosibl, mewn geiriau eraill, eu gwneud yn atebadwy. Fel yr amlinellwyd uchod, bydd hyn yn dibynnu ar y blaenoriaethau (e.e. beth sydd angen i chi ei ddeall am yr ymyriad, neu sut ydych chi’n gobeithio defnyddio’r wybodaeth o’r gwerthusiad). Gallwch hefyd ystyried edrych ar feini prawf APEASE i helpu i strwythuro eich cwestiynau. Gall Theori Newid hefyd fod yn arf arbennig o ddefnyddiol i helpu i nodi meysydd blaenoriaeth ar gyfer y gwerthusiad, llywio datblygiad cwestiynau gwerthuso ystyrlon a nodi dangosyddion allweddol ar gyfer monitro newidiadau yn eich canlyniadau.  

Bydd yr ystyriaethau eraill a fydd yn dylanwadu ar eich cwestiynau ymchwil hefyd yn dibynnu ar gam eich ymyriad, a’r hyn yr hoffech ei archwilio (e.e. effeithiolrwydd, effeithioldeb, sut mae’r ymyriad yn gweithio i gynhyrchu’r newid a ddymunir, sut mae’n rhyngweithio â’r cyd-destun). 

 Sut ydych chi’n mynd i’r afael â rhagfarn ymchwilydd ynghylch gwerthuso newid ymddygiad – gweld pethau a’u gweld nhw mewn poblogaethau rydych chi eisiau eu gweld nhw?   

Er mwyn gwrthweithio rhagfarn ymchwilydd wrth werthuso newid ymddygiad, mae’n hanfodol cydnabod rhagfarnau posibl ymlaen llaw (e.e. annibyniaeth, neu beidio) a chynllunio’n unol â hynny. Mae strategaethau’n cynnwys amrywio’r tîm ymchwil, defnyddio methodolegau tryloyw megis rhag-gofrestru eich dull gwerthuso arfaethedig, a chyfathrebu’n agored am gyfyngiadau a rhagfarnau mewn canfyddiadau.  

Dylech hefyd ystyried yn ofalus yn gyntaf, eich strategaeth recriwtio a defnyddio cwestiynau/arolygon safonol, a hefyd ddealltwriaeth drylwyr o’r sylfaen dystiolaeth ac a yw eich canfyddiadau’n cefnogi neu’n wahanol i rai ymchwilwyr eraill a pham? Mae’r dull rhagweithiol hwn yn helpu i sicrhau hygrededd a dilysrwydd y gwerthuso. Hefyd, mae hyn yn cysylltu â safonau gwerthuso ac egwyddorion gwerthuso da, a ddisgrifir mewn ateb i gwestiwn isod. 

 Beth yw’r bylchau mewn gwerthusiadau newid ymddygiad y gallwn ni fel ymarferwyr helpu i gyfrannu atynt? 

Mae un bwlch yn ffocws y gwerthusiad ar ganlyniadau tymor byr, yn aml yn esgeuluso cynaliadwyedd newid ymddygiad dros amser. Trwy gynllunio gwerthusiadau sy’n asesu llwybrau newid ymddygiad ac effeithiau hirdymor, mae ymarferwyr yn sicrhau bod ymyriadau’n gynaliadwy y tu hwnt i’r cyfnod gweithredu cychwynnol.  

Maes arall i’w wella yw integreiddio theori i werthusiadau. Mae ymyriadau newid ymddygiad yn cael eu gweithredu’n aml heb sylfaen ddamcaniaethol glir, sy’n rhwystro ein dealltwriaeth o fecanweithiau newid sylfaenol. Gall ymarferwyr gyfrannu trwy ymgorffori fframweithiau damcaniaethol mewn dyluniadau gwerthuso, gan hwyluso dealltwriaeth ddyfnach o sut a pham mae newid ymddygiad yn digwydd.  

Yn aml, gall gwerthusiadau anwybyddu’r cyd-destun ehangach y mae newid ymddygiad yn digwydd ynddo, gan gynnwys ffactorau amgylcheddol, cymdeithasol a diwylliannol. Gall ymarferwyr helpu i fynd i’r afael â’r bwlch hwn drwy fabwysiadu dull mwy cyfannol o werthuso, ystyried y dylanwadau amlochrog ar newid ymddygiad a chynllunio ymyriadau sy’n mynd i’r afael â’r cymhlethdodau hyn.  

Mae tegwch a chynhwysiant hefyd yn ystyriaethau pwysig. Gall ymyriadau newid ymddygiad waethygu gwahaniaethau’n anfwriadol neu fethu â chyrraedd poblogaethau ymylol. Gall ymarferwyr gyfrannu drwy sicrhau bod gwerthusiadau’n ystyried goblygiadau tegwch, gan gynnwys rhanddeiliaid amrywiol yn weithredol drwy gydol y broses werthuso, a chynllunio ymyriadau sy’n blaenoriaethu cynwysoldeb a hygyrchedd.  

Beth yw eich awgrymiadau, ynghylch  goresgyn rhai o’r heriau cyffredin wrth werthuso ymyriad newid ymddygiad (e.e. tueddiad i ystyried effeithiau tymor byr yn hytrach nag a gafodd yr ymddygiad ei gynnal dros amser)? 

Mae astudiaethau hydredol yn cynnig mewnwelediad i newidiadau ymddygiad dros amser, gan sicrhau dealltwriaeth gynhwysfawr o gynaliadwyedd.  

Mae defnyddio dull dulliau cymysg, gan gyfuno dulliau meintiol ac ansoddol, yn caniatáu ar gyfer archwiliad cynnil o ddeinameg ymddygiad.  

Mae seilio gwerthusiadau mewn fframwaith damcaniaethol cadarn, megis y Theori Newid, yn darparu eglurder ac arweiniad drwy gydol y broses.  

Gall ymgysylltu â chyfranogwyr a rhanddeiliaid helpu i ddarparu dealltwriaeth ddyfnach o’u safbwyntiau, gan gyfoethogi’r broses werthuso.  

Mae defnyddio mesurau wedi’u dilysu ar gyfer effeithiau tymor byr a hirdymor yn sicrhau asesiad cywir.  

Mae cynllunio pwyntiau casglu data yn ofalus yn galluogi cofnodi newidiadau dros amser yn effeithiol.  

Yn ogystal, mae cydnabod ac ymgorffori ffactorau cyd-destunol megis dylanwadau amgylcheddol a chymdeithasol yn cyfoethogi’r gwerthusiad, gan gynnig mewnwelediad gwerthfawr i brosesau newid ymddygiad.  

 A fyddwch yn sôn am ymddygiadau’r rhai sy’n darparu’r ymyriadau?   

Mae ymddygiad y rhai sy’n darparu ymyriadau, megis gweithwyr gofal iechyd a gweithwyr proffesiynol eraill, yn ystyriaethau hollbwysig wrth werthuso newid ymddygiad. Er ei bod yn gyffredin canolbwyntio’n bennaf ar ddefnyddwyr gwasanaeth neu gleifion, mae ehangu’r cwmpas i gynnwys ymddygiadau darparwyr ymyriadau yn cynnig mewnwelediad gwerthfawr.  

Mewn gofal iechyd, er enghraifft, gall deall a mynd i’r afael ag ymddygiad gweithwyr gofal iechyd effeithio’n sylweddol ar ganlyniadau cleifion ac effeithiolrwydd cyffredinol ymyriadau. Trwy ymgorffori persbectif ehangach sy’n cwmpasu ymddygiadau’r holl bobl berthnasol sy’n cymryd rhan, gallwn ddeall cymhlethdodau newid ymddygiad yn well a datblygu ymyriadau mwy cynhwysfawr ac effeithiol.  

O safbwynt gwerthuso – mae bob amser yn ddefnyddiol edrych ar y system gyfan y mae’r ymyriad yn cael ei ddarparu ynddi, gan nad yw’r cydrannau hyn yn bodoli ar eu pen eu hunain ond yn hytrach yn rhyngweithio ac mewn cyfuniad yn arwain at y canlyniadau. Felly, mewn geiriau eraill – archwilio: ‘A yw’r ymyriad yn cael ei ddarparu yn ôl y bwriad?’ Ac os felly/os na, pam? 

Gellir gwneud hyn, er enghraifft, fel rhan o werthuso prosesau, gan edrych felly ar weithredu’r ymyriad yn ymarferol a glynu’n ffyddlon at yr ymyriad. Yn aml, gall hyn gynnwys dulliau casglu data megis arsylwadau o ddarparu’r ymyriad yn ymarferol, cyfweliadau ansoddol neu grwpiau ffocws gyda’r rhai sy’n cyflwyno’r ymyriad ar lawr gwlad er mwyn casglu eu safbwyntiau, nodi unrhyw heriau, asesu’r hyn a weithiodd yn dda a’r hyn na weithiodd mor dda, yr hyn y gellir ei wneud yn wahanol yn y dyfodol. 

A oes graddfa symudol o drylwyredd wrth werthuso a lefel o drylwyredd y dylem osgoi llithro oddi tani?  

Mae safonau gwerthuso yn nodi sut y bydd ansawdd gwerthusiad yn cael ei farnu, yn hytrach na ‘graddfa symudol’ linol. Mae gan lawer o sefydliadau ganllawiau sy’n mynd i’r afael â materion ansawdd ar gyfer gwerthuso, sy’n canolbwyntio’n bennaf ar yr angen am werthusiad hygyrch, tryloyw ac atgynhyrchadwy. Mae’r canllawiau hyn yn aml yn cynnwys egwyddorion gwerthuso da megis:  

  • Mae’r gwerthusiad wedi dilyn safonau perthnasol o ran dylunio, cynllunio ac ymddygiad a llywodraethu.  
  • Ceir cysondeb o ran casglu data, methodoleg, adrodd a dehongli canfyddiadau; dilynwyd canllawiau/safonau methodolegol perthnasol.   
  • Mae’r gwerthusiad yn gredadwy, wedi’i seilioarannibyniaeth, didueddrwydd a methodoleg drylwyr.  
  • Mae’r gwerthusiad yn seiliedig ar alw, yn deg, yn ddiduedd, yn dryloyw, yn amserol ac yn cael ei ddefnyddio.    
  • Mae didueddrwydd yn cyfrannu at hygrededd gwerthuso ac yn osgoi rhagfarn mewn canfyddiadau, dadansoddiadau a chasgliadau. 

Darllen pellach:  

https://www.betterevaluation.org/methods-approaches/methods/evaluation-standards

https://evaluationstandards.org/program/

Yarbrough, DB, Shula, LM, Hopson, RK, a Caruthers, FA (2010). The Program Evaluation Standards: A guide for evaluators and evaluation users (3ydd arg). Thousand Oaks, CA: Gwasg Corwin.  

 Sut mae defnyddio ‘lens systemau cymhleth’ i newid ymddygiad a gwerthuso ar gyfer materion/atebion iechyd cyhoeddus cymhleth pan fydd yn rhaid i chi roi cyfrif am degwch, penderfynyddion ehangach, rhanddeiliaid gwahanol, ymyriadau rhyngweithiol/cydrannau system lluosog A newid ymddygiad? A oes enghreifftiau lle mae hyn yn cael ei wneud a’i wneud yn dda?  

Gall defnyddio meini prawf APEASE i wirio ein penderfyniadau ar bob cam o gynllunio a darparu ymyriadau ein helpu i feddwl am ffactorau megis tegwch a chanlyniadau anfwriadol, dymunol ac annymunol. Ceir rhagor o wybodaeth am APEASE ar dudalen 21 o ganllaw BSU. 

Mae dulliau systemau hefyd yn hwyluso symudiad oddi wrth ymyriad sy’n canolbwyntio ar un rhan yn unig o broblem. Trwy gydnabod natur gymhleth ac aml-lefel penderfynyddion mater iechyd y cyhoedd, gellir ymdrechu i effeithio ar y lefelau dylanwad lluosog hynny – o ffordd o fyw unigol, i ffactorau cymdeithasol a chymunedol, i benderfynyddion systemig ehangach.  

Felly mae’n rhaid i werthusiadau o ymyriadau iechyd mewn dull systemau werthfawrogi’r lefelau lluosog hynny o ddylanwad, neu’r ‘cyd-destun’ y mae ymyriad yn gweithredu ynddo. Mae hyn yn gosod ymyriadau fel digwyddiadau o fewn y system, sy’n golygu bod ein cwestiynau gwerthuso yn symud o “Sut a pham mae’r ymyriad hwn yn gweithio?” i “Sut mae’r ymyriad wedi effeithio ar y system/cyfrannu at newid system?” 

Mae dulliau systemau yn dod yn fwyfwy poblogaidd ym maes iechyd y cyhoedd, gyda thystiolaeth gynyddol o’u cymhwysiad mewn ystod o feysydd, gan gynnwys atal gordewdra, hybu gweithgaredd corfforol ac iechyd a lles meddwl. 

Pan fo’n ymarferol, gall mapio systemau ymddygiad helpu i gymhwyso lens systemau cymhleth i newid ymddygiad a gwerthuso. Mae mapio systemau ymddygiad yn ddull o fapio systemau cyfranogol sydd wedi’i gynllunio i’r diben o helpu i ddeall a newid ymddygiad dynol mewn systemau cymhleth.  Mae’n cynnwys gwneud yn glir y bobl, yr ymddygiadau a’r dylanwadau ar ymddygiad o fewn system a natur y perthnasoedd rhyngddynt. Mae’n canolbwyntio ar archwilio perthnasoedd rhwng pobl amrywiol sy’n cymryd rhan a’u hymddygiad, gan gynnwys sut y gall gwelliannau posibl mewn un maes gael canlyniadau negyddol anfwriadol mewn maes arall.  

Mae’r dull yn caniatáu ‘golwg o’r cyfan’, gan helpu i ail-fframio dealltwriaeth o’r broblem, ac ‘ymddygiad pwy allai newid, a sut’, ac felly’r opsiynau ymyriad a newid ymddygiad posibl. Defnyddiwyd Mapio Systemau Ymddygiad i fapio’r dylanwadau ar ymddygiadau o fewn systemau cymhleth i lywio argymhellion ar gyfer polisi, yn fwyaf nodedig o ran polisi datgarboneiddio ar gyfer System Dai Cymru

A oes unrhyw syniadau neu awgrymiadau ar gyfer gwerthuso apiau ffôn clyfar gan ddefnyddio patrwm symudedd? (e.e., cyfweliadau wrth gerdded, defnydd o ffilm/ffotograffiaeth, dulliau Dyddiadur ac ati) 

Byddai angen diffinio patrwm symudedd ymhellach yng nghyd-destun “apiau ffôn clyfar” a sut mae hyn yn cynhyrchu ‘bywyd cymdeithasol’ i ddeall y berthynas ag iechyd y cyhoedd. 

Er enghraifft, a yw’r ap yn cael ei ystyried ar gyfer: 

a) teithio corfforol (trefnu/ ymgymryd â theithio) 

b) symudedd gwrthrychau (e.e. symudedd gwrthrychau ar draws y gadwyn gyflenwi, felly prynu a gwerthu) 

c) symudedd dychmygus (e.e. ar gyfer delweddau rhagamcanol o leoedd gan y cyfryngau) 

d) teithio rhithwir (e.e. lle mae pobl yn croesi bydoedd ar-lein ac yn rhannu presenoldeb ag eraill ar lwyfannau cyfryngau cymdeithasol, byrddau negeseuon a mannau rhithwir eraill 

e) teithio cyfathrebol (e.e. trwy gyswllt un-i-un trwy ymddygiad corfforedig, negeseuon, negeseuon testun, llythyrau, telegraff, ffôn, ffacs a ffôn symudol) 


Mae symudedd yn dibynnu ar systemau cymhleth ac yn bodoli oddi mewn iddynt; dylai pa un bynnag a ddewiswn ar gyfer gwerthusiad ystyried defnyddio dull a methodoleg gwerthuso systemau cymhleth (e.e. Dadansoddiad Rhwydwaith Cymdeithasol) 


Byddai’r dulliau casglu data gwerthuso a ddewisir yn dibynnu ar y theori newid a ddatblygwyd a’r dangosyddion sylfaenol a nodwyd ar gyfer y canlyniadau tymor byr, canolig a hir, er mwyn ateb nodau a chwestiynau’r gwerthusiad. Mae gwahanol ddulliau casglu data y gellir eu hystyried yn dibynnu ar y dangosyddion a’r cwestiynau gwerthuso sydd wedi’u nodi, a hefyd ystyried o ba boblogaeth yr ydych am gasglu data.  


Gall gwerthuso’r defnydd o apiau digidol o bosibl ddefnyddio data a gesglir yn oddefol gan yr ap. Mae enghreifftiau yn cynnwys casglu data anstrwythuredig megis:  

  • Cyfryngau cymdeithasol a data ar-lein, h.y. “llwybrau digidol rhithwir” (gwybodaeth a phatrymau defnydd a gofnodwyd gan ac yn deillio o gyfryngau digidol rhithwir, sy’n cynnwys cyfryngau cymdeithasol a data peiriannau chwilio, mewnbynnu data digidol). 
  • Data defnydd h.y. “llwybrau digidol bywyd go iawn” (gan gynnwys signalau a gynhyrchir gan weithredoedd bob dydd pobl, wedi’u recordio’n ddigidol trwy ddyfeisiau a synwyryddion sy’n mesur symudiadau ac ymddygiad unigolion). Rhyngweithio â chyfryngau cymdeithasol neu wefannau neu apiau (e.e. “chwiliadau”, “hoffi”, neu “ddilyn” ar gyfer nwyddau). Data siopa cwsmeriaid  
  • Data gofodol/daearyddol. Cyfryngau cymdeithasol geogyfeiriol (e.e. ffotograffau neu ficroflogiau). 
  • Data amgylcheddol ffisegol. Cyfryngau cymdeithasol â chyfeiriadau amgylcheddol (e.e. ffotograffau neu ficroflogiau;  


Gellir defnyddio data a gasglwyd yn weithredol trwy apiau hefyd. Mae enghreifftiau’n cynnwys casglu data lled-strwythuredig trwy ddyfeisiau monitro iechyd y gellir eu gwisgo neu fonitro amgylcheddol, neu arolygon sydd wedi’u hymgorffori mewn apiau. 


I ddarllen mwy am y gwahanol ddulliau casglu data a ddefnyddir mewn ymchwil iechyd, man cychwyn da yw: 


Bowling, Ann (2014) Research methods in health: investigating health and health services. 4ydd argraffiad, Maidenhead, PF. McGraw Hill; Gwasg y Brifysgol Agored, tud 536 

Beth yw eich barn am y dull Systemau Dysgu Dynol/Ymholiad Gwerthfawrogol? 

Roedd Sgiliau Llythrennedd Iechyd (HLS) yn ddefnyddiol iawn i mi pan edrychais arno’n fanawl tra’n gweithio yn Swyddfa’r Cabinet, yn enwedig wrth fynd i’r afael â materion polisi cymhleth. Rhoddodd fframwaith defnyddiol ar gyfer deall a mynd i’r afael â’r cymhlethdodau dan sylw. Yn ogystal, roedd Ymholiad Gwerthfawrogol, gyda’i gefnogaeth seiliedig ar dystiolaeth ar gyfer cyflawni canlyniadau cadarnhaol, yn ased gwerthfawr wrth fynd i’r afael â heriau amrywiol. 

 Pe gallech argymell un llyfr diddorol ar y pwnc i ddechreuwr, pa un fyddai hwnnw? 
Wrth feddwl am dechnegau dadansoddi ansoddol, sut y gellid defnyddio’r arfer sy’n dod i’r amlwg o ddadansoddiad thematig atgyrchol mewn gwerthusiadau? Rwyf wedi bod yn ei ddefnyddio i helpu i ddeall ymddygiadau ond pa werth y gallai hyn ei gael i werthuso?   

Gwerth allweddol dadansoddi thematig atgyrchol mewn gwerthusiadau yw ei allu i nodi ac archwilio patrymau, themâu a naws o fewn data ansoddol. Mae’r dull hwn yn galluogi gwerthuswyr i ddatgelu ystyron a phrofiadau sylfaenol sy’n gysylltiedig â newid ymddygiad, gan ddarparu mewnwelediadau cyfoethog mewn cyd-destun na fydd mesurau meintiol yn unig efallai’n eu dal.  

Gall y math hwn o ddull hefyd annog adweithedd ac ymgysylltiad beirniadol â’r data, gan alluogi gwerthuswyr i gydnabod ac archwilio eu rhagfarnau, eu rhagdybiaethau a’u safbwyntiau eu hunain. Mae’r adweithedd hwn yn gwella trylwyredd a thryloywder y broses werthuso, gan sicrhau bod canfyddiadau wedi’u seilio ar ddealltwriaeth gynnil o’r data a’i gyd-destun. 

 Ar hyn o bryd rydym yn datblygu modiwl hyfforddi ar-lein Ymyriad Byr Alcohol i weithwyr proffesiynol i wella eu sgiliau o ran cyflwyno ABI. Rydym wedi datblygu model rhesymeg yn seiliedig ar rwystrau a hwyluswyr a nodwyd yn y llenyddiaeth ynghylch darparu ymyriadau byr. Unrhyw awgrymiadau ar sut y gallwn werthuso newid ymddygiad y gweithwyr proffesiynol hyn pan na fydd yn bosibl cysylltu â nhw ar ôl ymyrraeth? 

Os oes systemau ar waith sy’n cipio sgyrsiau MECC, gallech fonitro cyfraddau cyflwyno cyn ac ar ôl yr hyfforddiant. Gallech hefyd gasglu mesurau hunan-adrodd, er enghraifft trwy ofyn i’r rhai a ddilynodd yr hyfforddiant nodi canran y rhyngweithiadau y maent yn defnyddio MECC cyn ac ar ôl yr hyfforddiant.  

Gall fod yn ddefnyddiol hefyd fonitro newidiadau i benderfynyddion ymddygiadau sy’n gysylltiedig â MECC, hynny yw’r rhwystrau y mae’r hyfforddiant ar-lein yn ceisio mynd i’r afael â nhw, er enghraifft newidiadau mewn agweddau, gwybodaeth, sgiliau, hyder a chredoau, wedi’u mesur cyn ac ar ôl yr hyfforddiant. Gellid gwneud hyn drwy holiadur byr, er enghraifft. Gallwch ddod o hyd i enghraifft debyg yma ar dudalen 8. 

Hefyd, gall dulliau ansoddol fod yn ystyriaeth ddefnyddiol, os ydych chi’n gallu trefnu sesiynau dilynol gyda’r mynychwyr. Mae enghraifft o’r hyn y gallech ystyried edrych arno i’w weld yma.  

Mae llawer o’n gwaith yn ymwneud â gweithio i ddylanwadu ar lunwyr polisi a chomisiynwyr i fuddsoddi mewn ataliaeth a dull iechyd y cyhoedd (yn fy achos i, at atal trais). A oes gennych unrhyw enghreifftiau o ddatblygu theori newid a gwerthuso ar gyfer newid ymddygiad proffesiynol i gyflawni nodau iechyd y cyhoedd?  

Nid ydym wedi modelu hynny’n benodol ar sail rhesymeg o’r blaen ond mae un neu ddau o astudiaethau sy’n edrych ar y rhwystrau i rai o hyn: 

Byrne-Davis, LM T., Turner, RR, Amatya, S., Ashton, C., Tarw, ER, Chater, AM, Lewis, LJ M., Byrrach, GW, Whittaker, E., & Hart, JK (2022). Using behavioural science in public health settings during the COVID-19 pandemic: The experience of public health practitioners and behavioural scientists. Acta Psychologica, 224. https://doi.org/10.1016/j.actpsy.2022.103527    

Curtis, K., Fulton, E., & Brown, K. (2018). Factors influencing application of behavioural science evidence by public health decision-makers and practitioners, and implications for practice. Preventive Medicine Reports, 12, 106–115. https://doi.org/10.1016/j.pmedr.2018.08.012  

Moffat, A., Jane Cook, E., a Marie Chater, A. (2022). Examining the influences on the use of behavioural science within UK local authority public health: Qualitative thematic analysis and deductive mapping to the COM-B model and Theoretical Domains Framework. Frontiers in Public Health, 10 https://doi.org/10.3389/fpubh.2022.1016076  

Knowles, N., Elliott, M., Cline, A., Poole, H. (2024) Factors influencing midwives’ conversations about smoking and referral to specialist support: a qualitative study informed by the Theoretical Domains Framework. Perspect Public Health. 10.1177/17579139241231213 

Knowles, N., Gould, A. (2024). Exploring factors influencing the application of behavioural science within public health practice across Wales. https://phwwhocc.co.uk/wp-content/uploads/2023/06/Capability-and-Readiness-Report-V1c-1.pdf  

Shikako, K., El Sherif, R., Cardoso, R., Zhang, H., Lai, J., Mogo, ERI, Schuster, T. (2023). Applying behaviour change models to policy-making: development and validation of the Policymakers’ Information Use Questionnaire (POLIQ). Health Res Policy Syst. 23;21 (1):8. doi:10.1186/s12961-022-00942-y   

Gofen, A., Moseley, A., Thomann, E., & Kent Weaver, R. (2021). Behavioural governance in the policy process: introduction to the special issue. Journal of European Public Policy , 28 (5), 633–657. https://doi.org/10.1080/13501763.2021.1912153  

Adnoddau

Mae rhestr o adnoddau defnyddiol i’w gweld isod, yn ogystal ag ar ein tudalen adnoddau:  

Yn ôl i'r brig