Mae’r adroddiad hwn yn cyflwyno crynodeb o’r dulliau a’r canfyddiadau allweddol o adolygiad o sut mae iechyd wedi’i gynnwys mewn astudiaethau achos Cynlluniau Datblygu Lleol yng Nghymru ac effeithiolrwydd Cynlluniau Datblygu Lleol wrth gefnogi cyflawni blaenoriaethau iechyd a llesiant. Bwriad yr adroddiad yw llywio a chefnogi Uned Gymorth Asesu Effaith ar Iechyd Cymru.
Archwiliodd yr astudiaeth hon, a gyhoeddwyd yn y cyfnodolyn BMC Public Health, rôl profiadau niweidiol yn ystod plentyndod (profiadau ACE) a thlodi plentyndod mewn iechyd a ffyniant yn ystod bywyd.
Defnyddiodd yr astudiaeth sampl o 5,330 o oedolion o bum awdurdod lleol yn Lloegr a chanfu fod gan brofiadau ACE gysylltiad sylweddol â thlodi plentyndod. Roedd profiadau ACE a thlodi plentyndod yn gysylltiedig â chanlyniadau bywyd gwaeth, gan gynnwys ar gyfer iechyd hunan-raddedig, cyflyrau iechyd cronig, llesiant meddyliol, cyflogaeth ac incwm.
Mae’r canfyddiadau’n tanlinellu bod angen buddsoddi mewn ymyriadau a pholisïau i atal cylchoedd rhyng-genedlaethol o gam-drin a thlodi.
Mae Cylchlythyr Iechyd Rhyngwladol y Ganolfan Ryngwladol Cydlynu Iechyd (CRCI) yn hyrwyddo ac yn rhannu newyddion, digwyddiadau a mentrau rhyngwladol gyda phartneriaid ledled Cymru a thu hwnt.
Cafodd y cylchlythyr ei dreialu ym mis Mai 2023, ac fe’i cyhoeddir yn chwarterol ers hynny.
Gweler y rhifyn diweddaraf yma.
Mae’r blog sbotolau hwn yn archwilio’r her hollbwysig o gynllunio ymyriadau iechyd. Mae’n cyflwyno cysyniadau gwyddor ymddygiad allweddol ac yn dangos sut mae’r Uned Gwyddor Ymddygiad yn cefnogi pobl i’w rhoi ar waith. Mae hefyd yn cyfeirio at gyfres o adnoddau i gefnogi gweithredu iechyd y cyhoedd mwy teg.
Mae adroddiad newydd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru yn dwyn ynghyd y dystiolaeth ddiweddaraf, mewnwelediadau ymddygiadol ac offer ymarferol i gefnogi cydweithwyr a gwasanaethau iechyd a gofal i baratoi ar gyfer misoedd y gaeaf.
Mae’r adroddiad sy’n dwyn y teitl, Llesiant yn ystod y Gaeaf: Camau Gweithredu ac Effaith a Rennir, wedi’i gynllunio i ategu fframweithiau cynllunio ar gyfer y gaeaf presennol y GIG a Llywodraeth Cymru. Mae’n rhoi canllawiau ymarferol a rhestrau gwirio i helpu timau i gryfhau gwydnwch y system, cynnal iechyd y boblogaeth, a lleihau’r galw am wasanaethau.
Mae’r adroddiad hefyd yn tynnu sylw at bwysigrwydd gwaith atal, yn cynnwys diogelu rhag feirysau’r gaeaf trwy gael eich brechu yn erbyn y ffliw, RSV a COVID-19, aros yn egnïol, bwyta prydau cynnes, cadw golwg ar ein cymdogion, a chymryd fitamin D bob dydd i aros yn iach yn ystod y misoedd oerach.
Mae gan Gymru gyd-destun deddfwriaethol a pholisi galluogol. Dangosir hyn gan nod Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol o greu ‘Cymru sy’n gyfrifol yn fyd-eang’.
Defnyddiodd y papur trafod hwn adolygiad cwmpasu i archwilio sut mae Cymru a chymunedau rhyngwladol yn cael budd o bartneriaethau cydweithredol. Yr amcanion oedd nodi gwybodaeth bresennol, gwerthuso’r manteision a phennu arferion gorau.
Mae cyfraddau tlodi plant yn y DU wedi gwaethygu yn y blynyddoedd diwethaf, ac mae’r argyfwng costau byw wedi gwaethygu’r broblem ymhellach.
Yr Alban yw’r unig genedl yn y DU ble mae cyfraddau tlodi blynyddol yn gwella, gyda chynnydd yn seiliedig ar strategaethau sy’n cynnwys incwm, cyflogaeth, a diogelu cymdeithasol, wedi’u cefnogi gan bolisi ac buddsoddiad wedi’u targedu.
Mae’r newyddlen sbotolau hon yn archwilio dull yr Alban o weithredu yn seiliedig ar atebion, gan gyfuno polisi, buddsoddiad, a phersbectif iechyd cyhoeddus. Mae ei phrofiad yn cynnig gwersi gwerthfawr i Gymru a gwledydd eraill.
Ymchwiliad i ystyriaethau iechyd y cyhoedd yng Nghynlluniau Datblygu Lleol 22 awdurdod lleol Cymru.
Ymchwiliad i ystyriaethau iechyd y cyhoedd yng Nghynlluniau Datblygu Lleol tair awdurdod parc cenedlaethol Cymru.
Mae Amser i Siarad Iechyd Cyhoeddus yn banel cynrychioliadol cenedlaethol o drigolion Cymru. Fe’i sefydlwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru i alluogi ymgysylltiad rheolaidd â’r cyhoedd er mwyn llywio polisïau ac ymarfer iechyd y cyhoedd. Cynlluniwyd y panel i gynrychioli poblogaeth Cymru yn gyffredinol yn ôl oedran, rhyw, amddifadedd, ethnigrwydd a bwrdd iechyd. Mae’r adroddiad hwn yn cyflwyno canfyddiadau o arolwg Mehefin 2025 sy’n cwmpasu: Diabetes math 2, defnydd menig mewn lleoliadau gofal iechyd, anymataliaeth, iechyd deintyddol, newid hinsawdd a polisi iechyd cyhoeddus.
Gall lleoliadau gofal y tu allan i’r cartref gael effaith ddofn ar blant, eu teuluoedd a chymdeithas. Mae’r adolygiad systematig hwn yn crynhoi canfyddiadau adolygiadau presennol ar ffactorau sy’n gysylltiedig â mynediad ac ail-fynediad at ofal y tu allan i’r cartref.
Mae’r dystiolaeth yn tynnu sylw at ffactorau allweddol sy’n gysylltiedig â mynediad at ofal y tu allan i’r cartref, sy’n cynnwys ffactorau ar lefel y plentyn (ethnigrwydd, iechyd, ymddygiad), ffactorau ar lefel y teulu (anhawsterau economaidd-gymdeithasol rhieni, camddefnyddio sylweddau), ffactorau ar lefel y gymuned (amodau cymdogaeth), a ffactorau ar lefel y system (ymwneud blaenorol â llesiant plant). Mae’r adolygiad hefyd yn nodi sawl ffactor sy’n gysylltiedig â phlant yn aros gyda’u teuluoedd genedigol ac nid yn mynd at ofal y tu allan i’r cartref.
Mae ffactorau sy’n gysylltiedig â mynediad at ofal y tu allan i’r cartref yn ystod plentyndod yn amlochrog ac yn gymhleth. Mae cyfle i lunwyr polisi ac ymarferwyr fabwysiadu ymyriadau ataliol a holistaidd i hyrwyddo llesiant a sefydlogrwydd plant a theuluoedd.
Mae pedwerydd rhifyn e-fwletin Bitesize BeSci yn cynnwys astudiaethau achos ac adnoddau sy’n edrych ar hyfforddiant sy’n seiliedig ar ymddygiad.
Archwiliodd yr astudiaeth hon y perthnasoedd rhwng cam-drin corfforol a geiriol yn ystod plentyndod a llesiant meddyliol oedolion. Defnyddiodd yr astudiaeth, a gyhoeddwyd yn y cyfnodolyn BMJ Open, ddata o arolygon a gynhaliwyd yng Nghymru a Lloegr rhwng 2012 a 2024. Canfu fod cam-drin geiriol yn ystod plentyndod yn gysylltiedig â chynnydd tebyg mewn risg o fod â llesiant meddyliol isel â cham-drin corfforol yn ystod plentyndod. Mesurodd yr astudiaeth hefyd dueddiadau mewn cam-drin corfforol a geiriol a hunan-adroddwyd ar draws y carfanau geni.
Gall ein cartrefi lunio ein hiechyd a’n llesiant corfforol a meddyliol yn sylweddol.
Mae’r papur hwn yn nodi’r gwaith y mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi’i wneud ochr yn ochr â rhanddeiliaid tai eraill i ddychmygu dyfodol o gartrefi iachach, yn enwedig i’r rhai sy’n byw mewn tlodi. Mae’n crynhoi mewnwelediadau a gafwyd o sgyrsiau â rhanddeiliaid a gweithdy yn canolbwyntio ar y dyfodol, a gynhaliwyd ym mis Tachwedd 2024.
Mae’r gwaith hwn yn adeiladu ar ddau adroddiad blaenorol gan Iechyd Cyhoeddus Cymru – sef adroddiad cyffredinol, cartrefi ar gyfer iechyd a llesiant, ac ail adroddiad ar fforddiadwyedd. Yma, rydym yn mynd gam ymhellach ac yn taflu goleuni ar ansawdd tai, fforddiadwyedd a diogelwch, a’r effaith y mae hyn yn ei chael yn benodol ar lesiant plant a theuluoedd.
Mae’r system cynllunio yng Nghymru yn gweithredu ar dair lefel: cenedlaethol, rhanbarthol, a lleol. Mae Cynlluniau Datblygu Lleol (CDLlau) yn llywio’r defnydd o dir a datblygiadau ar lefel yr Awdurdod Lleol. Mae’r adroddiad hwn, a gomisiynwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru ac Uned Gymorth Asesu Effaith ar Iechyd Cymru (UGAEIC), yn rhoi adolygiad cryno o’r modd y caiff iechyd ei gynnwys mewn Cynlluniau Datblygu Lleol (CDLlau) ledled Cymru. Prif nod yr adroddiad hwn yw llywio dull UGAEIC o gefnogi llywodraethau lleol i integreiddio ystyriaethau iechyd mewn CDLlau. Bydd y canfyddiadau hefyd yn ychwanegu gwerth ar gyfer rhanddeiliaid eraill sy’n gweithio i wella iechyd a llesiant wrth iddo amlygu cyfleoedd ar gyfer cryfhau’r broses o gynnwys iechyd mewn cynlluniau lleol. Bu i’r broses o adolygu Cynlluniau Datblygu Lleol ledled Cymru ddatgelu nifer o gyfleoedd i atgyfnerthu eu rôl o ran hyrwyddo iechyd y boblogaeth a lleihau anghydraddoldebau iechyd. Ar hyn o bryd, mae’r rhan fwyaf o’r CDLlau yn mynd i’r afael yn anuniongyrchol â f factorau sy’n ymwneud ag iechyd trwy bolisïau cynllunio megis tai, trafnidiaeth a’r ansawdd amgylcheddol. Nifer bach o’r cynlluniau sy’n diffinio iechyd neu anghydraddoldebau iechyd yn benodol, ac nid oes yr un ohonynt yn cynnwys dangosyddion neu fesurau iechyd penodol. Er bod pob CDLl yn ymgorffori elfennau sy’n dylanwadu ar benderfynyddion cymdeithasol iechyd, megis mynediad at wasanaethau ac ansawdd tai, mae’r cysylltiadau hyn â chanlyniadau iechyd ymhlyg yn aml, yn hytrach nag wedi’u nodi’n glir. Canfu ein dadansoddiad fod CDLlau eisoes yn cynnwys nifer o elfennau a all gefnogi iechyd a llesiant y boblogaeth. Trwy sicrhau bod y goblygiadau iechyd hyn yn benodol, diffinio cysyniadau iechyd allweddol yn glir, ac ymgorffori dangosyddion iechyd mesuradwy, gallai CDLlau ddatblygu eu potensial i wella canlyniadau iechyd a lleihau anghydraddoldebau iechyd ledled cymunedau Cymru mewn modd mwy effeithiol.
Mae Cylchlythyr Iechyd Rhyngwladol y Ganolfan Ryngwladol Cydlynu Iechyd (CRCI) yn hyrwyddo ac yn rhannu newyddion, digwyddiadau a mentrau rhyngwladol gyda phartneriaid ledled Cymru a thu hwnt.
Cafodd y cylchlythyr ei dreialu ym mis Mai 2023, ac fe’i cyhoeddir yn chwarterol ers hynny.
Gweler y rhifyn diweddaraf yma.
Mae’r E-Ganllaw Gwerth Cymdeithasol ar gyfer Iechyd Cyhoeddus yn adnodd cam wrth gam sy’n esbonio sut i ddefnyddio dulliau sydd â ffocws cymdeithasol i wneud penderfyniadau a phennu blaenoriaethu ariannol.
Ei nod yw cefnogi rhanddeiliaid gan gynnwys ymarferwyr, ymchwilwyr a’r rhai sy’n gwneud penderfyniadau i ddeall a chofnodi gwerth cymdeithasol yr ymyriadau a’r gwasanaethau y maent yn eu dylunio a’u darparu.
Mae’r E-Ganllaw yn cyflwyno dulliau ac adnoddau i fabwysiadu ymagwedd gwerth cymdeithasol gan gynnwys dulliau fel Enillion Cymdeithasol o Fuddsoddiad a Dadansoddiad Costau Buddion Cymdeithasol, wedi’u teilwra’n benodol i’r cyd-destun iechyd cyhoeddus.
I gefnogi ymateb Ffrwd Waith Cysylltiadau Cymunedol a Llesiant Bwrdd Pontio TATA Steel y DU, comisiynodd Iechyd Cyhoeddus Cymru arolwg rhanbarthol fel rhan o Amser i Siarad am Iechyd y Cyhoedd i ymchwilio i statws iechyd, cymdeithasol ac ariannol pobl sy’n byw yng Nghastell-nedd Port Talbot wrth i’r ardal brofi’r newidiadau yn TATA Steel. Cwblhawyd yr arolwg rhwng Ionawr a Mawrth 2025 gyda 301 o bobl a oedd yn gynrychioliadol o’r ardal leol yn ôl oedran, rhyw ac amddifadedd. Mae’r adroddiad hwn yn cyflwyno canfyddiadau’r arolwg rhanbarthol.
Infograffeg sy’n crynhoi’r gwerthusiad a’r adrodd ar ein cynnydd ar draws pum maes ‘Ymrwymiad Strategol’ Sefydliad Iechyd y Byd, er mwyn gweithio tuag at gymhwyso gwyddoniaeth ymddygiadol yn rheolaidd ar gyfer iechyd gwell yng Nghymru.
Mae’r adroddiad hwn yn disgrifio gweithgareddau’r Ganolfan Ryngwladol Cydlynu Iechyd (CRCI), a’r gweithgarwch iechyd rhyngwladol ehangach a’r gwaith partneriaeth a gynhaliwyd yn GIG Cymru rhwng 2022 a 2024. Mae’n yn amlinellu cynnydd y CRCI o ran llywio a galluogi gweithredu’r Siarter ar gyfer Partneriaethau Iechyd Rhyngwladol yng Nghymru (y Siarter) ar draws y GIG a dangos yr offer a ddefnyddir i alluogi dysgu ar y cyd, hwyluso synergeddau ar draws y GIG a thraws-sector, a sicrhau’r buddion mwyaf posibl i iechyd a llesiant pobl Cymru a thu hwnt.
Mae Amser i Siarad Iechyd Cyhoeddus yn banel cynrychioliadol cenedlaethol o drigolion Cymru. Fe’i sefydlwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru i alluogi ymgysylltiad rheolaidd â’r cyhoedd er mwyn llywio polisïau ac ymarfer iechyd y cyhoedd. Cynlluniwyd y panel i gynrychioli poblogaeth Cymru yn gyffredinol yn ôl oedran, rhyw, amddifadedd, ethnigrwydd a bwrdd iechyd. Mae’r adroddiad hwn yn cyflwyno canfyddiadau o arolwg Chwefror 2025 sy’n cwmpasu: Gofal sylfaenol ac anghydraddoldebau iechyd; Darparu gwasanaethau gofal sylfaenol; Cysylltedd cymdeithasol; Llesiant personol; Sicrwydd ariannol; Isafbris am uned o alcohol; Sgrinio’r fron a deallusrwydd artiffisial.
Mae’r adroddiad hwn ar gyfer staff, timau a gwasanaethau yn Iechyd Cyhoeddus Cymru, a’r system iechyd y cyhoedd ehangach yng Nghymru. Mae’r ddogfen yn nodi’r amrywiaeth o waith, ar draws yr ystod o flaenoriaethau, y mae’r Uned Gwyddor Ymddygiad wedi’i wneud dros y flwyddyn ddiwethaf ac mae’n amlygu rhai o’n gweithgareddau allweddol. Mae’n cydnabod y partneriaid sydd wedi gweithio gyda ni, yn rhoi mewnwelediad i’r rhai sy’n ystyried gweithio gyda ni ac yn myfyrio ar ein heffaith yn ogystal â’n cyflawniad.
Mae trydydd rhifyn e-fwletin Bitesize BeSci yn cynnwys astudiaethau achos ac adnoddau sy’n edrych ar rôl ymddygiadau o fewn systemau cymhleth.
Mae canfyddiadau allweddol yr adroddiad hwn yn amlygu’r angen am ddulliau polisi cynhwysfawr ac amlochrog i fynd i’r afael ag anghydraddoldebau iechyd. Mae’r dystiolaeth yn amlygu pwysigrwydd cadw mynediad teg at ofal iechyd, ehangu’r wladwriaeth les, a thargedu ymddygiadau sy’n gysylltiedig ag iechyd trwy strategaethau rhyng-sectorol cydgysylltiedig. Drwy ddysgu o enghreifftiau rhyngwladol ac addasu polisïau llwyddiannus, gall Cymru weithio tuag at gamau gweithredu effeithiol i leihau anghydraddoldebau iechyd a gwella iechyd a lles cyffredinol y boblogaeth.
Mae’r llyfr gwaith rhyngweithiol hwn yn adeiladu ar fframwaith ‘SCALE’, a gyflwynwyd gan yr Uned Gwyddor Ymddygiad am y tro cyntaf yn 2023. Mae’r llyfr gwaith yn cynnwys nifer o weithgareddau, sydd wedi’u cynllunio i helpu i’ch arwain trwy’r broses o ddatblygu darn o gyfathrebu trwy ddefnyddio gwyddor ymddygiad.
Lansiwyd y Fenter Cyfathrebu sy’n Ystyriol o Ymddygiad (BICI) gyntaf yn 2024, a daeth dros 30 o unigolion o amrywiaeth o dimau gwahanol â darn o gyfathrebu i’w wella trwy ddefnyddio gwyddor ymddygiad. Mae’r casgliad hwn o astudiaethau achos yn helpu i amlinellu’r defnydd go iawn o Gyfathrebu sy’n Ystyriol o Ymddygiad. Maent yn cynnwys gwaith gan dimau sgrinio, timau brechu, yn ogystal â Gofal Sylfaenol Gwyrddach a Gofal Sylfaenol.
Mae ymchwil wedi dangos yn gyson amlygrwydd uwch o heriau iechyd meddwl a syniadaeth ac ymdrechion hunanladdol ymhlith personél milwrol ar ddyletswydd weithredol a chyn-filwyr o gymharu â’r boblogaeth yn gyffredinol. Gall profiadau trawmatig mewn oedolaeth, yn enwedig y rhai a wynebir yn ystod dyletswydd filwrol, gynyddu’r risg o syniadaeth ac ymdrechion hunanladdol yn sylweddol. Nod yr adolygiad systematig a’r meta-ddadansoddiad hwn oedd archwilio’r berthynas rhwng amlygiad i drawma mewn oedolaeth a phrofiadau hunanladdol mewn poblogaethau milwrol.
Mae’r canfyddiadau’n dangos bod digwyddiadau trawmatig cyn gwasanaeth a’r rhai a brofwyd yn ystod cyflogaeth yn gysylltiedig â thebygolrwydd uwch o syniadaeth ac ymdrechion hunanladdol. Mae’r astudiaeth yn tanlinellu’r angen hanfodol am ymyriadau wedi’u targedu i ymdrin â thrawma ymhlith personél milwrol.
Lansiwyd y Fenter Cyfathrebu sy’n Ystyriol o Ymddygiad ym mis Mehefin 2024, gyda dros 35 o randdeiliaid o ystod o dimau gwahanol yn dod â darn o gyfathrebu i’w optimeiddio trwy gymhwyso gwyddor ymddygiad. Mae’r adroddiad hwn yn cynnwys gwybodaeth am sut y cafodd y fenter ei datblygu a’i chyflwyno, gan gynnwys mewnwelediad gwerthuso prosesau gan fynychwyr carfanau a dwy astudiaeth achos.
Mae meddwl hirdymor yn allweddol i sicrhau Cymru iachach, fwy cynaliadwy ar gyfer cenedlaethau’r presennol a’r dyfodol. Rydym yn wynebu cyfnod heriol yng Nghymru, gyda’n gwasanaethau gofal iechyd, y sector cyhoeddus ehangach, a’r trydydd sector dan straen nas gwelwyd o’r blaen. Mae hyn yn ei gwneud hi’n bwysicach nag erioed, ond hefyd yn anoddach nag erioed, i gydbwyso rheoli argyfyngau heddiw ag atal argyfyngau’r dyfodol. Mae angen i ni wybod beth sydd ar y gorwel er mwyn lleihau’r annisgwyl a gwneud gwell penderfyniadau.
Dyma’n union y mae ein pecyn cymorth Sganio’r Gorwel newydd, a ddatblygwyd mewn cydweithrediad â Swyddfa Comisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol, yn bwriadu ei gefnogi.
Mae Adenillion Cymdeithasol o Fuddsoddi (SROI) yn ddull methodolegol sydd yn ymgorffori pob un o’r dair agwedd o werthuso ymyriadau. Problemau iechyd meddwl yw un o brif achosion salwch ac anabledd yn fyd-eang. Nod yr astudiaeth hon yw mapio tystiolaeth bresennol o werth cymdeithasol ymyriadau iechyd meddwl sy’n defnyddio methodoleg SROI. Yr adolygiad cwmpasu hwn yw’r cyntaf o’i fath i ganolbwyntio ar SROI o ymyriadau iechyd meddwl, yn canfod nifer dda o astudiaethau SROI sydd yn dangos adenillion cadarnhaol o fuddsoddi gyda’r ymyriadau a nodir. Cynhyrchwyd briff tystiolaeth yn amlinellu canfyddiadau allweddol yr adolygiad cwmpasu. Mae’r briff tystiolaeth yn amlygu gwerth cymdeithasol ymyriadau iechyd meddwl mewn gwledydd incwm uchel a chanolig ac yn amlinellu enghreifftiau unigol.