Mae cyfraddau tlodi plant yn y DU wedi gwaethygu yn y blynyddoedd diwethaf, ac mae’r argyfwng costau byw wedi gwaethygu’r broblem ymhellach.
Yr Alban yw’r unig genedl yn y DU ble mae cyfraddau tlodi blynyddol yn gwella, gyda chynnydd yn seiliedig ar strategaethau sy’n cynnwys incwm, cyflogaeth, a diogelu cymdeithasol, wedi’u cefnogi gan bolisi ac buddsoddiad wedi’u targedu.
Mae’r newyddlen sbotolau hon yn archwilio dull yr Alban o weithredu yn seiliedig ar atebion, gan gyfuno polisi, buddsoddiad, a phersbectif iechyd cyhoeddus. Mae ei phrofiad yn cynnig gwersi gwerthfawr i Gymru a gwledydd eraill.
Mae Amser i Siarad Iechyd Cyhoeddus yn banel cynrychioliadol cenedlaethol o drigolion Cymru. Fe’i sefydlwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru i alluogi ymgysylltiad rheolaidd â’r cyhoedd er mwyn llywio polisïau ac ymarfer iechyd y cyhoedd. Cynlluniwyd y panel i gynrychioli poblogaeth Cymru yn gyffredinol yn ôl oedran, rhyw, amddifadedd, ethnigrwydd a bwrdd iechyd. Mae’r adroddiad hwn yn cyflwyno canfyddiadau o arolwg Mehefin 2025 sy’n cwmpasu: Diabetes math 2, defnydd menig mewn lleoliadau gofal iechyd, anymataliaeth, iechyd deintyddol, newid hinsawdd a polisi iechyd cyhoeddus.
Gall lleoliadau gofal y tu allan i’r cartref gael effaith ddofn ar blant, eu teuluoedd a chymdeithas. Mae’r adolygiad systematig hwn yn crynhoi canfyddiadau adolygiadau presennol ar ffactorau sy’n gysylltiedig â mynediad ac ail-fynediad at ofal y tu allan i’r cartref.
Mae’r dystiolaeth yn tynnu sylw at ffactorau allweddol sy’n gysylltiedig â mynediad at ofal y tu allan i’r cartref, sy’n cynnwys ffactorau ar lefel y plentyn (ethnigrwydd, iechyd, ymddygiad), ffactorau ar lefel y teulu (anhawsterau economaidd-gymdeithasol rhieni, camddefnyddio sylweddau), ffactorau ar lefel y gymuned (amodau cymdogaeth), a ffactorau ar lefel y system (ymwneud blaenorol â llesiant plant). Mae’r adolygiad hefyd yn nodi sawl ffactor sy’n gysylltiedig â phlant yn aros gyda’u teuluoedd genedigol ac nid yn mynd at ofal y tu allan i’r cartref.
Mae ffactorau sy’n gysylltiedig â mynediad at ofal y tu allan i’r cartref yn ystod plentyndod yn amlochrog ac yn gymhleth. Mae cyfle i lunwyr polisi ac ymarferwyr fabwysiadu ymyriadau ataliol a holistaidd i hyrwyddo llesiant a sefydlogrwydd plant a theuluoedd.
Awduron: Richmond Opoku, Natasha Judd+ 10 mwy
, Katie Cresswell, Michael Parker, Michaela James, Jonathan Scourfield, Karen Hughes, Jane Noyes, Dan Bristow, Evangelos Kontopantelis, Sinead Brophy, Natasha Kennedy
Archwiliodd yr astudiaeth hon y perthnasoedd rhwng cam-drin corfforol a geiriol yn ystod plentyndod a llesiant meddyliol oedolion. Defnyddiodd yr astudiaeth, a gyhoeddwyd yn y cyfnodolyn BMJ Open, ddata o arolygon a gynhaliwyd yng Nghymru a Lloegr rhwng 2012 a 2024. Canfu fod cam-drin geiriol yn ystod plentyndod yn gysylltiedig â chynnydd tebyg mewn risg o fod â llesiant meddyliol isel â cham-drin corfforol yn ystod plentyndod. Mesurodd yr astudiaeth hefyd dueddiadau mewn cam-drin corfforol a geiriol a hunan-adroddwyd ar draws y carfanau geni.
Awduron: Mark Bellis, Karen Hughes+ 4 mwy
, Kat Ford, Zara Quigg, Nadia Butler, Charley Wilson
Gall ein cartrefi lunio ein hiechyd a’n llesiant corfforol a meddyliol yn sylweddol.
Mae’r papur hwn yn nodi’r gwaith y mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi’i wneud ochr yn ochr â rhanddeiliaid tai eraill i ddychmygu dyfodol o gartrefi iachach, yn enwedig i’r rhai sy’n byw mewn tlodi. Mae’n crynhoi mewnwelediadau a gafwyd o sgyrsiau â rhanddeiliaid a gweithdy yn canolbwyntio ar y dyfodol, a gynhaliwyd ym mis Tachwedd 2024.
Mae’r gwaith hwn yn adeiladu ar ddau adroddiad blaenorol gan Iechyd Cyhoeddus Cymru – sef adroddiad cyffredinol, cartrefi ar gyfer iechyd a llesiant, ac ail adroddiad ar fforddiadwyedd. Yma, rydym yn mynd gam ymhellach ac yn taflu goleuni ar ansawdd tai, fforddiadwyedd a diogelwch, a’r effaith y mae hyn yn ei chael yn benodol ar lesiant plant a theuluoedd.
Mae Cylchlythyr Iechyd Rhyngwladol y Ganolfan Ryngwladol Cydlynu Iechyd (CRCI) yn hyrwyddo ac yn rhannu newyddion, digwyddiadau a mentrau rhyngwladol gyda phartneriaid ledled Cymru a thu hwnt.
Cafodd y cylchlythyr ei dreialu ym mis Mai 2023, ac fe’i cyhoeddir yn chwarterol ers hynny.
Gweler y rhifyn diweddaraf yma.
Awduron: Laura Holt, Jo Harrington+ 4 mwy
, Daniela Stewart, Zuwaira Hashim, Dr Stanley Upkai, Malek Mhd Al Dali
Mae’r E-Ganllaw Gwerth Cymdeithasol ar gyfer Iechyd Cyhoeddus yn adnodd cam wrth gam sy’n esbonio sut i ddefnyddio dulliau sydd â ffocws cymdeithasol i wneud penderfyniadau a phennu blaenoriaethu ariannol.
Ei nod yw cefnogi rhanddeiliaid gan gynnwys ymarferwyr, ymchwilwyr a’r rhai sy’n gwneud penderfyniadau i ddeall a chofnodi gwerth cymdeithasol yr ymyriadau a’r gwasanaethau y maent yn eu dylunio a’u darparu.
Mae’r E-Ganllaw yn cyflwyno dulliau ac adnoddau i fabwysiadu ymagwedd gwerth cymdeithasol gan gynnwys dulliau fel Enillion Cymdeithasol o Fuddsoddiad a Dadansoddiad Costau Buddion Cymdeithasol, wedi’u teilwra’n benodol i’r cyd-destun iechyd cyhoeddus.
Awduron: Andrew Cotter-Roberts, Anna Stielke+ 2 mwy
I gefnogi ymateb Ffrwd Waith Cysylltiadau Cymunedol a Llesiant Bwrdd Pontio TATA Steel y DU, comisiynodd Iechyd Cyhoeddus Cymru arolwg rhanbarthol fel rhan o Amser i Siarad am Iechyd y Cyhoedd i ymchwilio i statws iechyd, cymdeithasol ac ariannol pobl sy’n byw yng Nghastell-nedd Port Talbot wrth i’r ardal brofi’r newidiadau yn TATA Steel. Cwblhawyd yr arolwg rhwng Ionawr a Mawrth 2025 gyda 301 o bobl a oedd yn gynrychioliadol o’r ardal leol yn ôl oedran, rhyw ac amddifadedd. Mae’r adroddiad hwn yn cyflwyno canfyddiadau’r arolwg rhanbarthol.
Infograffeg sy’n crynhoi’r gwerthusiad a’r adrodd ar ein cynnydd ar draws pum maes ‘Ymrwymiad Strategol’ Sefydliad Iechyd y Byd, er mwyn gweithio tuag at gymhwyso gwyddoniaeth ymddygiadol yn rheolaidd ar gyfer iechyd gwell yng Nghymru.
Mae’r adroddiad hwn yn disgrifio gweithgareddau’r Ganolfan Ryngwladol Cydlynu Iechyd (CRCI), a’r gweithgarwch iechyd rhyngwladol ehangach a’r gwaith partneriaeth a gynhaliwyd yn GIG Cymru rhwng 2022 a 2024. Mae’n yn amlinellu cynnydd y CRCI o ran llywio a galluogi gweithredu’r Siarter ar gyfer Partneriaethau Iechyd Rhyngwladol yng Nghymru (y Siarter) ar draws y GIG a dangos yr offer a ddefnyddir i alluogi dysgu ar y cyd, hwyluso synergeddau ar draws y GIG a thraws-sector, a sicrhau’r buddion mwyaf posibl i iechyd a llesiant pobl Cymru a thu hwnt.
Mae Amser i Siarad Iechyd Cyhoeddus yn banel cynrychioliadol cenedlaethol o drigolion Cymru. Fe’i sefydlwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru i alluogi ymgysylltiad rheolaidd â’r cyhoedd er mwyn llywio polisïau ac ymarfer iechyd y cyhoedd. Cynlluniwyd y panel i gynrychioli poblogaeth Cymru yn gyffredinol yn ôl oedran, rhyw, amddifadedd, ethnigrwydd a bwrdd iechyd. Mae’r adroddiad hwn yn cyflwyno canfyddiadau o arolwg Chwefror 2025 sy’n cwmpasu: Gofal sylfaenol ac anghydraddoldebau iechyd; Darparu gwasanaethau gofal sylfaenol; Cysylltedd cymdeithasol; Llesiant personol; Sicrwydd ariannol; Isafbris am uned o alcohol; Sgrinio’r fron a deallusrwydd artiffisial.
Mae’r adroddiad hwn ar gyfer staff, timau a gwasanaethau yn Iechyd Cyhoeddus Cymru, a’r system iechyd y cyhoedd ehangach yng Nghymru. Mae’r ddogfen yn nodi’r amrywiaeth o waith, ar draws yr ystod o flaenoriaethau, y mae’r Uned Gwyddor Ymddygiad wedi’i wneud dros y flwyddyn ddiwethaf ac mae’n amlygu rhai o’n gweithgareddau allweddol. Mae’n cydnabod y partneriaid sydd wedi gweithio gyda ni, yn rhoi mewnwelediad i’r rhai sy’n ystyried gweithio gyda ni ac yn myfyrio ar ein heffaith yn ogystal â’n cyflawniad.
Mae canfyddiadau allweddol yr adroddiad hwn yn amlygu’r angen am ddulliau polisi cynhwysfawr ac amlochrog i fynd i’r afael ag anghydraddoldebau iechyd. Mae’r dystiolaeth yn amlygu pwysigrwydd cadw mynediad teg at ofal iechyd, ehangu’r wladwriaeth les, a thargedu ymddygiadau sy’n gysylltiedig ag iechyd trwy strategaethau rhyng-sectorol cydgysylltiedig. Drwy ddysgu o enghreifftiau rhyngwladol ac addasu polisïau llwyddiannus, gall Cymru weithio tuag at gamau gweithredu effeithiol i leihau anghydraddoldebau iechyd a gwella iechyd a lles cyffredinol y boblogaeth.
Awduron: Lisa Jones, Mennatallah Abdelgawad+ 1 mwy
Mae’r llyfr gwaith rhyngweithiol hwn yn adeiladu ar fframwaith ‘SCALE’, a gyflwynwyd gan yr Uned Gwyddor Ymddygiad am y tro cyntaf yn 2023. Mae’r llyfr gwaith yn cynnwys nifer o weithgareddau, sydd wedi’u cynllunio i helpu i’ch arwain trwy’r broses o ddatblygu darn o gyfathrebu trwy ddefnyddio gwyddor ymddygiad.
Lansiwyd y Fenter Cyfathrebu sy’n Ystyriol o Ymddygiad (BICI) gyntaf yn 2024, a daeth dros 30 o unigolion o amrywiaeth o dimau gwahanol â darn o gyfathrebu i’w wella trwy ddefnyddio gwyddor ymddygiad. Mae’r casgliad hwn o astudiaethau achos yn helpu i amlinellu’r defnydd go iawn o Gyfathrebu sy’n Ystyriol o Ymddygiad. Maent yn cynnwys gwaith gan dimau sgrinio, timau brechu, yn ogystal â Gofal Sylfaenol Gwyrddach a Gofal Sylfaenol.
Mae ymchwil wedi dangos yn gyson amlygrwydd uwch o heriau iechyd meddwl a syniadaeth ac ymdrechion hunanladdol ymhlith personél milwrol ar ddyletswydd weithredol a chyn-filwyr o gymharu â’r boblogaeth yn gyffredinol. Gall profiadau trawmatig mewn oedolaeth, yn enwedig y rhai a wynebir yn ystod dyletswydd filwrol, gynyddu’r risg o syniadaeth ac ymdrechion hunanladdol yn sylweddol. Nod yr adolygiad systematig a’r meta-ddadansoddiad hwn oedd archwilio’r berthynas rhwng amlygiad i drawma mewn oedolaeth a phrofiadau hunanladdol mewn poblogaethau milwrol.
Mae’r canfyddiadau’n dangos bod digwyddiadau trawmatig cyn gwasanaeth a’r rhai a brofwyd yn ystod cyflogaeth yn gysylltiedig â thebygolrwydd uwch o syniadaeth ac ymdrechion hunanladdol. Mae’r astudiaeth yn tanlinellu’r angen hanfodol am ymyriadau wedi’u targedu i ymdrin â thrawma ymhlith personél milwrol.
Awduron: Ioannis Angelakis, Josh Molina+ 4 mwy
, Charis Winter, Kat Ford, Neil Kitchiner, Karen Hughes
Lansiwyd y Fenter Cyfathrebu sy’n Ystyriol o Ymddygiad ym mis Mehefin 2024, gyda dros 35 o randdeiliaid o ystod o dimau gwahanol yn dod â darn o gyfathrebu i’w optimeiddio trwy gymhwyso gwyddor ymddygiad. Mae’r adroddiad hwn yn cynnwys gwybodaeth am sut y cafodd y fenter ei datblygu a’i chyflwyno, gan gynnwys mewnwelediad gwerthuso prosesau gan fynychwyr carfanau a dwy astudiaeth achos.
Mae meddwl hirdymor yn allweddol i sicrhau Cymru iachach, fwy cynaliadwy ar gyfer cenedlaethau’r presennol a’r dyfodol. Rydym yn wynebu cyfnod heriol yng Nghymru, gyda’n gwasanaethau gofal iechyd, y sector cyhoeddus ehangach, a’r trydydd sector dan straen nas gwelwyd o’r blaen. Mae hyn yn ei gwneud hi’n bwysicach nag erioed, ond hefyd yn anoddach nag erioed, i gydbwyso rheoli argyfyngau heddiw ag atal argyfyngau’r dyfodol. Mae angen i ni wybod beth sydd ar y gorwel er mwyn lleihau’r annisgwyl a gwneud gwell penderfyniadau.
Dyma’n union y mae ein pecyn cymorth Sganio’r Gorwel newydd, a ddatblygwyd mewn cydweithrediad â Swyddfa Comisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol, yn bwriadu ei gefnogi.
Mae Adenillion Cymdeithasol o Fuddsoddi (SROI) yn ddull methodolegol sydd yn ymgorffori pob un o’r dair agwedd o werthuso ymyriadau. Problemau iechyd meddwl yw un o brif achosion salwch ac anabledd yn fyd-eang. Nod yr astudiaeth hon yw mapio tystiolaeth bresennol o werth cymdeithasol ymyriadau iechyd meddwl sy’n defnyddio methodoleg SROI. Yr adolygiad cwmpasu hwn yw’r cyntaf o’i fath i ganolbwyntio ar SROI o ymyriadau iechyd meddwl, yn canfod nifer dda o astudiaethau SROI sydd yn dangos adenillion cadarnhaol o fuddsoddi gyda’r ymyriadau a nodir. Cynhyrchwyd briff tystiolaeth yn amlinellu canfyddiadau allweddol yr adolygiad cwmpasu. Mae’r briff tystiolaeth yn amlygu gwerth cymdeithasol ymyriadau iechyd meddwl mewn gwledydd incwm uchel a chanolig ac yn amlinellu enghreifftiau unigol.
Mae prinder adnoddau iechyd y cyhoedd a phwysau cynyddol ar systemau iechyd megis y pandemig Covid-19, yn ei gwneud yn hanfodol gwerthuso ymyriadau iechyd y cyhoedd gan ymwrthod o ddulliau gwerthuso traddodiadol. Mae hyn yn bwysig er mwyn deall nid yn unig gwerth ariannol ymyriadau iechyd y cyhoedd, ond hefyd y gwerth cymdeithasol, amgylcheddol ac economaidd ehangach. Nod yr adolygiad hwn yw cyflwyno sylfaen dystiolaeth bresennol yr Enillion Cymdeithasol o Fuddsoddi ar ymyraethau sy’n cynnwys gweithgarwch corfforol a maeth, gan arddangos manteision cymdeithasol ac amgylcheddol ehangach yr ymyriadau hyn.
Mae’n dod yn fwyfwy pwysig bod effaith holistaidd ymyriadau a rhaglenni maeth a gweithgarwch corfforol yn cael ei deall er mwyn galluogi datblygu a gweithredu ymyriadau sydd â’r gwerth mwyaf i bobl. Cynhyrchwyd briff tystiolaeth sy’n amlinellu canfyddiadau allweddol yr adolygiad cwmpasu. Mae’n rhoi enghreifftiau unigol o werth cymdeithasol ymyriadau a nodwyd gyda’r nod o gynyddu lefelau gweithgarwch corfforol a gwella maeth.
Mae’r adolygiad hwn yn mapio trosolwg o gymhwyso Elw Cymdeithasol ar Fuddsoddiad (SROI) a Dadansoddiad Cost a Budd (SCBA) mewn llenyddiaeth bresennol i nodi gwerth cymdeithasol ymyriadau iechyd y cyhoedd yn ystod cyfnodau unigol cwrs bywyd.
Amlygir pwysigrwydd cael gwerth cymdeithasol ac mae’r canlyniadau’n dangos gwerth cadarnhaol buddsoddi mewn ymyriadau iechyd y cyhoedd. Gellir defnyddio’r dystiolaeth hon fel man cychwyn gan weithwyr iechyd cyhoeddus proffesiynol a sefydliadau sy’n edrych y tu hwnt i fesurau economaidd traddodiadol, a thuag at gipio gwerth cymdeithasol wrth fuddsoddi mewn ymyriadau ar draws cwrs bywyd. Mae briff tystiolaeth wedi’i gynhyrchu sy’n amlinellu canfyddiadau allweddol yr adolygiad cwmpasu ac yn rhoi enghreifftiau unigol o werth cymdeithasol ymyriadau ar gamau unigol o gwrs bywyd a nodwyd yn yr adolygiad cwmpasu.
Awduron: Kathryn Ashton, Peter Schröder-Bäck+ 4 mwy
, Timo Clemens, Mariana Dyakova, Anna Stielke, Mark Bellis
Mae’r adroddiad hwn yn tynnu sylw at themâu allweddol i’w datblygu sy’n cynnwys meithrin perthnasoedd, datblygu gallu, a’r defnydd ymarferol o wyddor ymddygiad mewn polisi ac mewn ymarfer. Fel dull hanfodol o wella canlyniadau iechyd a lleihau anghydraddoldebau, gall gwyddor ymddygiad helpu i wneud y gorau o bolisïau, gwasanaethau a chyfathrebu i gefnogi’r gwaith o gyflawni Strategaeth Hirdymor Iechyd Cyhoeddus Cymru. Mae’r gwerthusiad hwn o effeithiau ehangach realaidd yn darparu argymhellion allweddol i ysgogi effaith barhaus.
Mae Amser i Siarad Iechyd Cyhoeddus yn banel cynrychioliadol cenedlaethol o drigolion Cymru. Fe’i sefydlwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru i alluogi ymgysylltiad rheolaidd â’r cyhoedd er mwyn llywio polisïau ac ymarfer iechyd y cyhoedd. Cynlluniwyd y panel i gynrychioli poblogaeth Cymru yn gyffredinol yn ôl oedran, rhyw, amddifadedd, ethnigrwydd a bwrdd iechyd. Mae’r adroddiad hwn yn cyflwyno canfyddiadau o arolwg Tachwedd 2024 sy’n cwmpasu: Disgwyliad oes iach, Ymwybyddiaeth o wasanaethau iechyd, Brechlynnau a’r dull atal trais o’r enw Stopio a Chwilio.
Mae’r adroddiad yn archwilio’r hyfforddiant sydd ar gael yn ymwneud â thrawma ac anghenion ymarferwyr Saesneg i Siaradwyr Ieithoedd Eraill (ESOL) yng Nghymru. Daw dysgwyr ESOL o gefndiroedd amrywiol, gan gynnwys ffoaduriaid a cheiswyr lloches a brofodd drawma cymhleth. Mae’n hanfodol bod darparwyr ESOL yn derbyn hyfforddiant i gynnig cefnogaeth gwerthfawr i’r dysgwyr hynny. Mae’r adroddiad yn cyflwyno canfyddiadau o gyfweliadau gydag ymarferwyr ESOL ledled Cymru, gan archwilio eu profiadau o hyfforddiant a nodi anghenion hyfforddi ychwanegol. Bydd argymhellion yr adroddiad yn canolbwyntio ar gynyddu’r ddarpariaeth hyfforddiant sy’n seiliedig ar drawma yng Nghymru. Mae’r adroddiad wedi’i chynllunio ar gyfer ymarferwyr ESOL a llunwyr polisi sydd â diddordeb mewn dulliau addysgu sy’n seiliedig ar drawma.
Mae ail rifyn e-fwletin Bitesize BeSci yn cynnwys astudiaethau achos ac adnoddau sy’n edrych ar fanteision gweithio rhyngddisgyblaethol a chydweithredol wrth gymhwyso ymyriadau newid ymddygiad.
Archwiliodd yr astudiaeth hon y berthynas rhwng profiadau niweidiol yn ystod plentyndod (ACEs), profiadau yn yr ysgol a deilliannau iechyd mewn oedolaeth mewn sampl o boblogaeth gyffredinol oedolion Cymru. Canfu fod ACEs a phrofiadau negyddol yn yr ysgol (yn sgil cael eu bwlio ac ymdeimlad is o berthyn i’r ysgol) yn cael eu cysylltu’n annibynnol ag iechyd meddwl gwaeth mewn oedolaeth. Roedd profi ACEs a chael profiadau negyddol yn yr ysgol yn gwaethygu’r risg o iechyd meddwl gwaeth. Mae’r astudiaeth yn nodi’r rôl amddiffynnol y gall ysgolion ei chwarae wrth feithrin gwydnwch ymhlith plant sy’n profi adfyd yn eu cartrefi.
Awduron: Karen Hughes, Mark Bellis+ 5 mwy
, Kat Ford, Catherine Sharp, Joanne C. Hopkins, Rebecca Hill, Katie Cresswell
Er mwyn darparu'r profiadau gorau, rydym yn defnyddio technolegau fel cwcis i storio a/neu gael mynediad at wybodaeth. Bydd cydsynio i'r technolegau hyn yn ein galluogi i brosesu data megis ymddygiad pori neu IDau unigryw ar y wefan hon. Gall peidio â rhoi caniatâd neu dynnu caniatâd yn ôl gael effaith andwyol ar rai nodweddion a swyddogaethau.
Functional
Always active
The technical storage or access is strictly necessary for the legitimate purpose of enabling the use of a specific service explicitly requested by the subscriber or user, or for the sole purpose of carrying out the transmission of a communication over an electronic communications network.
Preferences
The technical storage or access is necessary for the legitimate purpose of storing preferences that are not requested by the subscriber or user.
Statistics
The technical storage or access that is used exclusively for statistical purposes.The technical storage or access that is used exclusively for anonymous statistical purposes. Without a subpoena, voluntary compliance on the part of your Internet Service Provider, or additional records from a third party, information stored or retrieved for this purpose alone cannot usually be used to identify you.
Marketing
The technical storage or access is required to create user profiles to send advertising, or to track the user on a website or across several websites for similar marketing purposes.
