Buddsoddi mewn Cymru Iachach: blaenoriaethu atal

Mae iechyd da yn hawl sylfaenol, ond yng Nghymru, mae canlyniadau iechyd yn amrywio’n annheg ar draws cymunedau. Mae’r adroddiad hwn yn pwysleisio pwysigrwydd buddsoddi mewn atal i helpu pawb i fyw bywydau hirach ac iachach. Mae rhaglenni atal effeithiol yn cynnig gwerth gwych am arian ac yn hanfodol ar gyfer blaenoriaethu cyllid cyhoeddus. Gallant fynd i’r afael ag anghydraddoldebau iechyd, gwrthdroi dirywiad iechyd y genedl, a hybu llesiant.

Mae’r adroddiad yn integreiddio canfyddiadau blaenorol ag ymchwil ddiweddar ar raglenni iechyd y cyhoedd gwerth am arian, gan amlygu ymyriadau llwyddiannus ar draws tri cham bywyd: y blynyddoedd cynnar, oedolion iach, a heneiddio’n iach. Mae’n amlygu bod yn rhaid i atal fod yn rhan o strategaeth ehangach i leihau anghydraddoldebau iechyd, gan ganolbwyntio ar y blynyddoedd cynnar a lleihau tlodi, gyda gwariant wedi’i dargedu yng nghymunedau mwyaf difreintiedig Cymru.

Awduron: Rebecca Masters, Ann Jones+ 6 mwy
, Anna Stielke, Rajendra Kadel, Sumina Azam, Jo Davies, Leah Jenkins, Aseel Dardur

Hyrwyddo Byd Natur er budd Dyfodol Iach – Cynllun Gweithredu Bioamrywiaeth Iechyd Cyhoeddus Cymru 2024 – 2027

Mae’r adroddiad yn nodi sut mae Iechyd Cyhoeddus Cymru yn cymryd camau i gynnal a gwella bioamrywiaeth a hybu cadernid ecosystemau. Fel rhan o Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, adran 6, mae gennym ddyletswydd i gyhoeddi cynllun ac adrodd ar ein cynnydd. Mae ein gwaith i gefnogi bioamrywiaeth yn cyfrannu at nod llesiant sef ‘Cymru gydnerth’ yn ogystal â’n blaenoriaethau strategol eraill. Er bod y cynllun yn canolbwyntio ar yr hyn y bydd Iechyd Cyhoeddus Cymru yn ei wneud, mae hefyd yn cydnabod yr angen i weithio mewn partneriaeth ar draws y system iechyd y cyhoedd ehangach yng Nghymru a chyda chydweithwyr mewn sectorau eraill.

Mae’r adroddiad yn cwmpasu:
• Pwysigrwydd bioamrywiaeth i iechyd a llesiant a’r heriau a gyflwynir gan yr argyfwng natur presennol
• Crynodeb o’r hyn sydd wedi’i gyflawni ers cyhoeddi’r Cynllun Gweithredu Bioamrywiaeth diwethaf yn 2019
• Amlinelliad o sut y datblygwyd y cynllun newydd
• Y camau gweithredu arfaethedig ar gyfer y 3 blynedd nesaf a sut y byddwn yn adrodd ar ein cynnydd

Awduron: Helen Bradley, Eurgain Powell

Mynd i’r afael a Phlastic Untro a Gwastraff yn Labordai Microbioleg Iechyd Cyhoeddus Cymru

Mae’r adroddiad yn tynnu sylw at yr eitemau plastig untro a gwastraff sydd â’r mwyaf o allyriadau carbon a ddefnyddir yn Labordai Microbioleg ICC ac mae’n nodi argymhellion o ran newid i ddewisiadau amgen mwy cynaliadwy.

Gellir ailadrodd y datrysiadau a nodwyd ar draws y sector gofal iechyd ehangach.

Awduron: Tracy Evans

Deall effaith COVID-19 ar Allyriadau Iechyd Cyhoeddus Cymru

Mae’r pum ffeithlun yn rhannu canfyddiadau ac argymhellion allweddol y prosiect ymchwil a edrychodd ar effaith pandemig COVID-19 a symud i fwy o weithio ystwyth ar Ôl Troed Carbon Iechyd Cyhoeddus Cymru.

Mae’r ffeithluniau’n ymdrin â’r canfyddiadau cyffredinol a’r effaith ar allyriadau ar gyfer y pedwar maes allweddol, sef allyriadau caffael, teithio, busnes/safle a gweithio gartref. Maent yn cynnwys manylion am yr argymhellion cyffredinol ar gyfer ICC, ynghyd ag awgrymiadau ar sut y gall unigolion helpu i leihau eu hallyriadau carbon.

Awduron: Tracy Evans

Ymchwil i effaith pandemig COVID-19 a symud i fwy o weithio ystwyth ar ôl troed carbon Iechyd Cyhoeddus Cymru

Mae’r adroddiad yn edrych ar effaith pandemig COVID-19 a symud i fwy o weithio ystwyth ar ôl troed carbon Iechyd Cyhoeddus Cymru, gan ganolbwyntio ar allyriadau gweithio gartref staff ac allyriadau gweithredol.

Mae’r adroddiad yn ymdrin â phedwar maes allweddol, sef allyriadau caffael, teithio, busnes/safle a gweithio gartref. Mae’r allyriadau ar gyfer pob maes wedi’u cyfrifo ar gyfer 2019/20 a 2020/21 i gymharu’r gwahaniaeth rhwng y ddwy flynedd, gan nodi’r effaith ar ein hôl troed carbon ar gyfer pob maes allweddol, ynghyd â mewnwelediadau ac argymhellion allweddol.

Awduron: Tracy Evans

Mynd i’r afael ag effeithiau iechyd cyhoeddus y newid yn yr hinsawdd – dysgwch sut gallwch chi a’ch tîm weithredu

Mae gan Iechyd Cyhoeddus Cymru flaenoriaeth strategol newydd: mynd i’r afael ag effeithiau iechyd cyhoeddus newid yn yr hinsawdd, i gydnabod mai’r argyfwng hinsawdd yw’r bygythiad iechyd mwyaf sy’n wynebu dynoliaeth.

Cyflwynodd y gweminar hwn adnodd ar-lein rhad ac am ddim sy’n helpu unigolion a thimau i weithredu i leihau eu heffaith amgylcheddol.

Awduron: Tracy Evans, Eurgain Powell

Ni yw’r Newid – Caffael nad yw’n costio’r ddaear

Mae caffael yn gostus. Mae sector cyhoeddus Cymru yn gwario £7 biliwn ar gaffael. Caffael achosodd 62% o ôl troed carbon GIG Cymru yn 2018/19.
Gall caffael cynaliadwy olygu peidio â phrynu pethau o gwbl, prynu nwyddau sy’n defnyddio ynni ac adnoddau yn effeithlon, nwyddau moesegol fel coffi Masnach Deg, neu gynhyrchion a gwasanaethau lleol sy’n cefnogi busnesau lleol. Gall hefyd helpu i gyflawni blaenoriaethau sefydliadol ac amcanion llesiant, ac yn y pen draw wella llesiant economaidd, amgylcheddol, cymdeithasol a diwylliannol Cymru.
Mae’r e-ganllaw yn rhoi cyngor ar sut y gallwn weithredu wrth brynu nwyddau a gwasanaethau gan ystyried yr hyn sydd ei angen arnom, o ble y daw, pa mor hir y bydd yn para a’r effaith a gaiff ar bobl, natur a’r blaned.

Awduron: Tracy Evans, Eurgain Powell

Adroddiad y Ddyletswydd Bioamrywiaeth a Chydnerthedd Ecosystemau 2022

Cynhyrchwyd ‘Adroddiad Dyletswydd Bioamrywiaeth’ cyntaf Iechyd Cyhoeddus Cymru yn 2019, mewn ymateb i ddyletswydd uwch bioamrywiaeth a chydnerthedd ecosystemau yn unol ag Adran 6 Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016. Mae’r dyletswydd yn nodi bod yn rhaid i awdurdodau cyhoeddus “gynnal a gwella bioamrywiaeth (cyhyd â bo hynny’n cyd-fynd ag ymarfer eu swyddogaethau yn gywir) a, thrwy wneud hynny, yn hybu cydnerthedd ecosystemau”.
Yn 2023 rydym wedi cyhoeddi Adroddiad Dyletswydd Bioamrywiaeth a Chydnerthedd Ecosystemau wedi’i ddiweddaru, sy’n amlinellu’r camau y mae Iechyd Cyhoeddus Cymru yn eu cymryd i hyrwyddo bioamrywiaeth, gan amlygu’r cynnydd a wnaed rhwng 2019 a 2022 gan gynnwys yn erbyn camau a nodwyd yn ein Cynllun Bioamrywiaeth, Gwneud Lle i Natur.

Awduron: Eurgain Powell

Lleihau Allyriadau Carbon

Mae’r ffeithlun hon yn esbonio pam fod newid yn yr hinsawdd yn fygythiad sylweddol i iechyd. Mae’n cynnwys ffeithiau am newid hinsawdd ac yn awgrymu camau y gall pob un ohonom eu cymryd i leihau ein heffaith i helpu i ddiogelu iechyd pobl yn ogystal ag iechyd y blaned.

Awduron: Ann Jones

Cyfleoedd Gwyrdd Gwanwyn/ Haf 2022

Mae Cyfleoedd Gwyrdd yn e-gyfarwyddyd newydd gan yr Hyb Iechyd a Chynaliadwyedd. Mae’r diweddariadau chwarterol yn cyfleu’r hyn a ddysgwyd i gynorthwyo adferiad gwyrdd Cymru yn sgîl COVID-19, gan nodi cyfleoedd cynaliadwy i gynorthwyo iechyd y boblogaeth.

Awduron: Tracy Evans+ 1 mwy
, Eurgain Powell

Adnoddau ar gyfer Iechyd Cynaliadwy

Helpu sefydliadau ac unigolion i ystyried yr amgylchedd naturiol ac iechyd y blaned a phobl ym mhopeth a wnânt.

Mae’r e-gatalog Adnoddau ar gyfer Iechyd Cynaliadwy yn rhoi crynodeb byr o’r holl adnoddau a gynhyrchwyd gan yr Hwb Iechyd a Chynaliadwyedd.

Bydd yr adnoddau a hyrwyddir yn yr e-gatalog yn helpu timau ac unigolion i leihau eu heffaith ar yr amgylchedd a newid hinsawdd, ac yn annog ymddygiad cynaliadwy yn eu bywyd gwaith a chartref fel ei gilydd.

Mae’r adnoddau yn gymysgedd o e-friffiau, adroddiadau a phecynnau cymorth, sy’n dwyn ynghyd ymchwil, syniadau, awgrymiadau a chamau gweithredu ymarferol. Mae rhai wedi’u hanelu at lefel unigol neu dîm, rhai ar lefel polisi sefydliadol, cenedlaethol neu ryngwladol, i gefnogi cynaliadwyedd, gwella iechyd a llesiant, helpu i wreiddio Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol a lleihau ein heffaith ar y blaned.

Awduron: Tracy Evans

Iechyd Cyhoeddus Cymru Cynllun Gweithredu ar Ddatgarboneiddio 2022/24

Mae Cynllun Gweithredu Datgarboneiddio Iechyd Cyhoeddus Cymru yn cyflwyno’r camau gweithredu a strategaeth allweddol i leihau allyriadau nwyon tŷ gwydr, sy’n cefnogi ein taith i fod yn Sero Net erbyn 2030.

Mae’r cynllun yn nodi’r camau gweithredu y gellir eu cyflawni mewn dwy flynedd o fis Ebrill 2022 hyd at fis Mawrth 2024, gan gefnogi a chyd-fynd â Chynllun Cyflenwi Strategol Datgarboneiddio GIG Cymru.

Awduron: Tracy Evans

Gwelliannau Cynaliadwyedd i Dimau (SIFT): Gweithdy Amgylchedd Iach

Mae gweithdy Amgylchedd Iach SIFT yn rhoi cyfle i dimau nodi eu heffeithiau amgylcheddol a gwneud rhywbeth i’w lleihau.

Mae gweithdy Amgylchedd Iach SIFT yn seiliedig ar bedair thema strategol (datgarboneiddio, bioamrywiaeth, dim gwastraff a’r newid yn yr hinsawdd) i alluogi timau i ddatblygu cynllun gweithredu i leihau effaith amgylcheddol a chyfrannu at unrhyw systemau rheoli amgylcheddol presennol yn eu sefydliad.

Awduron: Tracy Evans

Cyfleoedd Gwyrdd Hydref 2021

Mae Cyfleoedd Gwyrdd yn e-gyfarwyddyd newydd gan yr Hyb Iechyd a Chynaliadwyedd. Mae’r diweddariadau chwarterol yn cyfleu’r hyn a ddysgwyd i gynorthwyo adferiad gwyrdd Cymru yn sgîl COVID-19, gan nodi cyfleoedd cynaliadwy i gynorthwyo iechyd y boblogaeth.

Mae rhifyn yr hydref yn canolbwyntio ar fioamrywiaeth.

Awduron: Tracy Evans, Richard Lewis

Cyfleoedd Gwyrdd Haf 2021

Mae Cyfleoedd Gwyrdd yn e-gyfarwyddyd newydd gan yr Hyb Iechyd a Chynaliadwyedd. Mae’r diweddariadau chwarterol yn cyfleu’r hyn a ddysgwyd i gynorthwyo adferiad gwyrdd Cymru yn sgîl COVID-19, gan nodi cyfleoedd cynaliadwy i gynorthwyo iechyd y boblogaeth.

Mae rhifyn Haf 2021 yn canolbwyntio ar deithio cynaliadwy a llesol

Awduron: Richard Lewis, Tracy Evans

Ffeithlun Cymru a’r nodau byd-eang

Comisiynwyd y ffeithlun hwn, ‘Cymru a’r nodau byd-eang: Sicrhau nad oes neb yn cael ei adael ar ôl’ gan yr Hwb Iechyd a Chynaliadwyedd yn Iechyd Cyhoeddus Cymru i ddarparu crynodeb cefndirol o ddulliau Cymru a’r byd ar gyfer datblygu cynaliadwy, gan gynnwys y camau i gyflawni’r agenda fyd-eang yn Neddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015. Mae’r ffeithlun hwn hefyd yn darparu gwybodaeth am elfennau o ddull Cymru, gan gwmpasu’r canlynol:

• Adolygiad llenyddiaeth o wreiddio Egwyddor Datblygu Cynaliadwy Cymru (‘pum ffordd o weithio’)
• ‘Adroddiad Llesiant Cymru’ blynyddol ar gynnydd tuag at ddatblygiad cynaliadwy
• Dangosyddion cenedlaethol Cymru i fesur cynnydd
• Astudiaeth achos fer ar ddull ‘Iechyd ym mhob Polisi’ Cymru ar gyfer polisi cyhoeddus

Awduron: Cathy Weatherup, Richard Lewis+ 1 mwy
, Tracy Evans

Arwain y Ffordd tuag at Blaned Gynaliadwy: Gweithredu Nodau Datblygu Cynaliadwy y Cenhedloedd Unedig – Pecyn cymorth ar gyfer sefydliadau byd-eang

Datblygwyd y pecyn cymorth Arwain y Ffordd tuag at Blaned Gynaliadwy fel rhan o’r ymateb gan yr Hyb Iechyd a Chynaliadwyedd yn Iechyd Cyhoeddus Cymru i gymryd camau clir a chadarnhaol i helpu sefydliadau a’u staff i ymateb i Nodau Datblygu Cynaliadwy y Cenhedloedd Unedig (SDG y CU)
Gan ddarparu gwybodaeth, mae’r pecyn cymorth hefyd yn cefnogi staff, ar lefel unigol neu trwy gydweithio fel timau, i ‘weithredu newid’ trwy eu helpu i sefydlu egwyddorion datblygu cynaliadwy.

Awduron: Sara Peacock, Tracy Evans+ 1 mwy
, Richard Lewis

Ni yw’r Newid – Gweithio Gartref a Gweithio Ystwyth Cynaliadwy

Rydym i gyd yn byw mewn byd cyfnewidiol ac ansicr, yn ystod argyfwng newid hinsawdd a phandemig byd-eang, sydd yn amlygu pwysigrwydd gweithredu a byw’n gynaliadwy i amddiffyn a diogelu ein byd ar gyfer y genhedlaeth bresennol a chenedlaethau’r dyfodol.

Mae Covid-19 wedi newid y ffordd y mae pobl yn byw a gweithio, gan annog gweithio gartref ar unwaith, lle bo hynny’n ymarferol a rhoi cyfleoedd i fyw’n fwy cynaliadwy.

I’r rheiny sydd yn gallu gweithio gartref, mae’r newid cyflym i weithio gartref a gweithio ystwyth wedi cyflwyno elfennau cadarnhaol a negyddol, rhai yn fwy heriol nag eraill. Bydd yr e-ganllaw hwn yn helpu unigolion i gymryd camau cynaliadwy tra’n gweithio gartref i leihau eu heffaith ar yr amgylchedd.

Awduron: Tracey Evans, Richard Lewis

Her Nodau Llesiant Byddwch y Newid

Mae’r Her Nodau Llesiant yn nodi chwe newid ymddygiad gwahanol sydd yn ein hysbrydoli i weithredu i fyw’n fwy cynaliadwy. Maent wedi eu dylunio i gael eu gwneud ar eich pen eich hun, gydag aelodau o’ch tîm neu fel her rhwng timau.
Gan ddefnyddio Nodau Llesiant Cymru a Nodau Datblygu Cynaliadwy ehangach y Cenhedloedd unedig, mae’r heriau yn canolbwyntio ar Ffasiwn Araf, Deiet Planhigion, Tuag at Ddim Gwastraff, Teithio Iach, Defnyddiwr Moesegol a Chefnogi Bywyd Gwyllt, gyda chamau cynaliadwy yn cael eu darparu i’ch tywys ar daith eich her.

Awduron: Richard Lewis, Angie Kirby+ 1 mwy
, Tracey Evans

Cyfleoedd Gwyrdd Gwanwyn 2021

Mae Cyfleoedd Gwyrdd yn e-gyfarwyddyd newydd gan yr Hyb Iechyd a Chynaliadwyedd. Mae’r diweddariadau chwarterol yn cyfleu’r hyn a ddysgwyd i gynorthwyo adferiad gwyrdd Cymru yn sgîl COVID-19, gan nodi cyfleoedd cynaliadwy i gynorthwyo iechyd y boblogaeth.
Mae rhifyn gwanwyn 2021 yn canolbwyntio ar lygredd aer.

Awduron: Richard Lewis, Tracy Evans

Ni yw’r Newid – Helpu Natur i Ffynnu

Mae Natur yn dirywio yn fyd-eang ar gyfraddau digynsail yn hanes bodau dynol ac mae cyfraddau difodiant rhywogaethau yn cynyddu, gydag effeithiau difrifol bellach yn debygol i bobl ar draws y byd. Mae ein hiechyd a’n llesiant yn dibynnu ar amgylchedd iach, sydd yn cynnwys defnyddio ein hadnoddau naturiol mewn ffordd gynaliadwy a chefnogi bioamrywiaeth.
Bydd yr e-ganllaw hwn yn helpu unigolion i weithredu dros fioamrywiaeth ar bob cyfle er mwyn gwrthdroi ei ddirywiad yng Nghymru ac yn fyd-eang, am ei werth hanfodol, ac i sicrhau ein llesiant ein hunain.

Gwneud Lle i Fyd Natur – Cynllun Bioamrywiaeth Iechyd Cyhoeddus Cymru

Gwneud Lle i Fyd Natur yw Cynllun Bioamrywiaeth Iechyd Cyhoeddus Cymru i gynnal a gwella bioamrywiaeth a hybu cadernid ecosystemau.
Mae ecosystemau iach yn hanfodol ar gyfer iechyd a llesiant, yn darparu ein bwyd, dillad a’n meddyginiaethau, yn rheoleiddio aer a dŵr ac yn rheoli clefydau. Fodd bynnag, mae bioamrywiaeth yn dirywio.
Mae Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 yn nodi’r gofynion ar gyfer ‘rheoli adnoddau naturiol yn gynaliadwy’ ynghyd â ffyrdd newydd o weithio i gyflawni hyn. Yn unol â Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, mae’n ofynnol ar gyrff cyhoeddus i gynnal a gwella bioamrywiaeth a hybu cadernid ecosystemau er mwyn gwrthdroi’r duedd hon, fel rhan o Ddyletswydd S6.

SIFT – Gwelliannau Cynaliadwyedd i Dimau

Yn Saesneg, ystyr SIFT yw ‘Gwelliannau Cynaliadwyedd i Dimau’ ac mae gweithdy SIFT yn cael ei ddatblygu i gefnogi’r gwaith o gyflawni Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol sy’n gwneud y canlynol:
• gwneud cyrff cyhoeddus yn atebol am ymgorffori’r pum ffordd o weithio yn briodol yn eu
holl waith;
• ei gwneud yn ofynnol i gyrff cyhoeddus ddangos sut maent wedi gwneud hyn. Mae gweithdai SIFT yn creu sail dystiolaeth a gall y dystiolaeth hon gael ei hymgorffori yn amcanion y sefydliad er mwyn cefnogi gwell dysgu, cynllunio, cydweithio, a chyflawni Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol.

Awduron: Richard Lewis

Gweithredu’r Egwyddor Datblygu Cynaliadwy: Gwersi o Adolygiad Llenyddiaeth ar Weithredu’r Pum Ffordd o Weithio

Mae’r adnodd hwn yn darparu dysgu a chamau gweithredu allweddol y gall cyrff cyhoeddus, llunwyr polisi ac ymarferwyr eu cymryd i weithredu’r egwyddor datblygu cynaliadwy, fel y nodir yn Neddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015.

Awduron: Victoria Hands, Radu Cinpoes+ 8 mwy
, Fatima Annan-Diab, Annette Boaz, Carol Hayden, Richard Anderson, Alisha Davies, Sumina Azam, Cathy Weatherup, William King

Adroddiad Dyletswydd Bioamrywiaeth a Chadernid Ecosystemau 2019

Cynhyrchwyd ‘Adroddiad Dyletswydd Bioamrywiaeth’ Iechyd Cyhoeddus Cymru mewn ymateb i ddyletswydd uwch bioamrywiaeth a chadernid ecosystemau yn unol ag Adran 6 Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 sydd yn nodi bod yn rhaid i awdurdodau cyhoeddus gynnal a gwella bioamrywiaeth cyhyd â bo hynny’n cyd-fynd ag ymarfer eu swyddogaethau yn gywir a, thrwy wneud hynny, yn hybu cadernid ecosystemau.

Mae Adroddiad Dyletswydd Bioamrywiaeth a Chadernid Ecosystemau 2019 yn amlinellu sut mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi mynd i’r afael â’i ddyletswydd bioamrywiaeth yn unol â Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 ac wedi cyflawni’r gweithredoedd a nodwyd yn ei Gynllun Bioamrywiaeth, Gwneud Lle i Natur.

Awduron: Richard Lewis

Ni yw’r Newid – Treftadaeth Iach

Mae ‘Treftadaeth Iach’ yn tynnu sylw at rai o’r ffyrdd ymarferol y gallwn gyfrannu at Nodau Llesiant Cymru trwy gefnogi ein diwylliant a’r iaith Gymraeg yn y gweithle.

Trwy warchod a dysgu o’n hanes a’n diwylliant gallwn ail-fywiogi, diogelu a rhannu ein treftadaeth ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol.

Mae ein treftadaeth yn offeryn allweddol i gefnogi newid cadarnhaol. Mae pobl sy’n gwybod mwy am ei gilydd a’u hardal leol yn tueddu i chwarae mwy o ran yn eu cymunedau lleol. Yn ogystal â hyn, maent yn meithrin dyfodol cynaliadwy lle mae pobl yn teimlo eu bod yn perthyn i’w hardal leol.

Awduron: Richard Lewis, Tracy Evans